Edebiyatımızın derinlikli tarihi münakaşalarla doludur. Tanzimat Fermanı’yla birlikte Osmanlı’da başlayan yenileşme hareketleri her alanda olduğu üzere edebiyatta da kendini göstermişti.

Tanzimat’la tanıştığımız roman ve başka edebi çeşitlerin yayınlanmasıyla tartışmaları da beraberinde getirdi. Müelliflerin, şairlerin kendi ortalarında verdikleri arbedeler edebiyatımızın tuzu, biberi olmuştur.

Kimi hengameler eserler üzerinde verilirken, kimileri da müelliflerin birbirleriyle olan ideolojik farklılıktan kaynaklanıyordu.

Nâmık Kemal ve Ziya Paşa, edebiyatçı kimlikleriyle bir arada, birebir vakitte yaşadıkları devranın aydın sorumluluğuna sahip entelektüel birer şahsiyeti olarak memleketin içine düştüğü berbat gidişatı değiştirmek üzere siyasî bir uğraşa de girerler.

Ziya Paşa

YENİ OSMANLILAR CEMİYETİ

Osmanlı İmparatorluğu’na, Batı ülkelerindekine benzeri meclisli bir rejim getirmek hedefiyle 1865 yılında kurulan gizli Yeni Osmanlılar Cemiyeti İçinde fiilen yer alan Nâmık Kemal ve Ziya Paşa, siyasî ve fikrî çabaları uğrunda vatanı terk edip Avrupa’da yaşadılar.

Birbirlerine güç vakitlerde takviye oldular. Tek hedefleri Osmanlı’nın da Batı uygarlığını yakalaması ve bu istikamette ilerlemesiydi. Avrupa’da değişik faaliyetlerde bulunan iki münevverin ortası, eski ve yeni edebiyat anlayışı uğruna bozulacaktı.

Ziya Paşa ve vatan şairi Nâmık Kemal’in hengamesi ise, külliyen edebiyat odaklı bir tartışmadır. Edebiyatımızda müellif kavgalarında bugün iki büyük şairi ele alacağız.

Bakalım iki dostun ortalarını açan problem neymiş…

HARABAT

Ziya Paşa’nın 1875 yılında yayımlanan muhtevasında Türk, Arap, İran ve Çağatay alanında yazılmış şiirlerden seçmelerin yer aldığı 3 ciltlik Divan edebiyatı antolojisidir.

Şiirin öne çıkan özelliği ise manzume olarak kaleme alınmasıdır. Bu tıpkı vakitte edebiyat tarihi açısından 9 kısımdan oluşan önsözdür.

Harabat, Osmanlıca

ŞİİR VE İNŞA

Ziya Paşa, yapıtında şiir, edebiyat, şair, muharrirler hakkında ferdî fikriyatını paylaşır. Ziya Paşa, daha evvel şahsen kendisinin çıkarttığı Hürriyet Gazetesi’nde 1868 yılında Şiir ve İnşa makalesinde edebiyatımızın Arapça ve Farsça egemenliğinde kurtulmasını lisana getirir.

Namık Kemal

ATEŞLİ TARTIŞMALAR

Ziya Paşa, Harabat’ta, Osmanlıca’nın zenginleşmesi gerektiğinden dem vururken, birebir vakitte Divan edebiyatı över. Ziya Paşa’nın bir mühlet evvel halk edebiyatını savunması kendi içerisinde çelişkiye neden olur.

Paşa’nın Harabat yapıtında bunu lisana getirmesi periyodun münevver ve muharrirleri ortasında ateşli tartışmalara sebebiyet verir.

TAHRİB- İ HARABAT

Tanzimat aydınlarının da kısa müddette dâhil olduğu kalem arbedesinde öne çıkan isim ise, vatan şairi Nâmık Kemal olur.

Ünlü şair, Tahrib-i Harabat isimli yapıtında şunu muharrir;

Eskilerden Ahmed ve Necati
Gönlü kırık ve serseri Zati
Türkçe söyleyişe temel koymuşlar
Gerçi temeli hoş koymuşlar

Şair, bu dizelerinde Divan edebiyatını yerer. Ahmet, Necati dediği bireyler ise, Divan edebiyatının değerli temsilcilerinden olan Ahmedi ve Necati isimli şairlerdir.

Nâmık Kemal, Tahrib-i Harabat’ı 1875’te muharrir ve o devirde Magosa’da sürgün hayatı yaşamaktaydı. Nâmık Kemal, Ziya Paşa’yı eski edebiyatı hortlamakla kabahatler.

Vatan şairi birebir yapıtında Ziya Paşa’nın Şiir ve İnşa makalesinde halk edebiyatı taraftarı olduğunu ama Harabat’ta Divan edebiyatını savunarak eskiye olan hasretini lisana getirdiğini müellif. Bu Kemal’e nazaran büyük çelişkidir.

Tahrib –i Harabat, Nâmık Kemal’in yeni bir edebiyat hareketi başlatma isteği olarak da okuyabiliriz.

Ergül Tosun

Kitap sayfası için irtibat: ergul.tosun@ensonhaber.com