Ulusal yemeklerin; bir milletin tarihinin, geleneklerinin ve bedellerinin ayrılmaz modüllerinden biri olduğunu biliyoruz. Bu manada mutfak kültürünün, kültürlerarası alışverişte değerli bir rol oynadığı ve gastrodiplomasi alanına katkı sağladığı çıkarımını yapmak yanlış olmaz.
Buna ek olarak, dünyada First Lady olarak anılan başkan eşlerinin, hem toplumsal hem de siyasal hayatta ebediyen ön planda olduğu ve öncülük ettikleri projelerle ülkelerini diplomatik münasebetlerde ve daha pek çok alanda temsil ettiği bir gerçek.
Yazımızda gastrodiplomasinin kıymetine ve bu mevzuda yapmış olduğu çalışmalarla anılan, dünyanın en başarılı First Lady’lerini listelemek istedik.
Gastrodiplomasiye Öncülük Eden First Lady’ler
Gastrodiplomasi, ülkelerin mutfak kültürlerini birbirlerine tanıtmasına ve diplomatik bağlarını iyileştirmesine yardımcı olan, ismine şimdi yeni yeni aşina olduğumuz bir kavram.
Dünyada gastrodiplomasiye dair en eski örneklerin Antik periyotta var olduğu bilinse de bunun siyasi bir güç aracı olarak kullanılmasına yönelik çalışmalar birinci olarak Tayland’da başlatılmış ve daha sonra Peru, Tayvan, Çin, Japonya üzere öteki dünya ülkelerine yayılmıştır.
Öte yandan milletlerarası alakaların belirlenmesinde son derece kıymetli bir role sahip olan First Lady’ler de yemek kültürünün politik yaşama katkısına ve sağladığı itibara kayıtsız kalmamış; gastrodiplomasiyi ön plana çıkaracak projelere yer vermişlerdir.
İşte ülkesini gastrodiplomasi alanında gururla temsil eden ve ülke imajınını güçlendirmeye yönelik başarılı çalışmalara imza atan örnek First Lady’ler!
1. Emine Erdoğan – Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının Eşi
Tarih boyunca çok uluslu birçok medeniyete konut sahipliği yapması nedeniyle Anadolu toprakları, dünyanın en güçlü mutfaklarından birine sahiptir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan da Türk kültürünün zenginliğini memleketler arası alanda duyurabilmek ismine hayli değerli çalışmalara öncülük eden First Lady’ler ortasında yer almaktadır.
Türk mutfağının bir bilgelik birikimi olduğunu her fırsatta lisana getiren Emine Erdoğan Hanımefendi’nin, gastrodiplomasi alanında öncülük ettiği en değerli çalışma ise ulusal mutfak kıymetlerinin tüm dünyaya tanıtılmasının hedeflendiği Türk Mutfağı Asırlık Tanımlarla kitabı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan’ın himayesinde hazırlanan Türk Mutfağı Asırlık Tanımlarla kitabı, gastronomi alanında yeni bir köprü kuracağı düşünülen eşsiz bir kaynak olmasının yanı sıra Türk mutfağının zenginliğini kanıtlayan en değerli yapıtlardan biri olarak ön plana çıkmaktadır.
Alanında uzman şef ve akademisyenlerin katkıları ile hazırlanan yemek kitabında, klâsik Türk mutfağına has 218 adet yemek yer almaktadır. Buna ek olarak kitap, Anadolu mutfağına ilişkin yemeklerin atıksız olarak nasıl hazırlanabileceğine dair örnekler ve sağlıklı beslenmeye yönelik uzman görüşlerini de içermektedir.
Titiz bir çalışmanın sonucu olarak ortaya konulan bu yapıtın birinci olarak “Turkish Cuisine With Timeless Recipes” ismiyle İngilizce olarak memleketler arası alanda yayınlanması ve daha sonra İspanyolca, Arapça üzere öteki dünya lisanlarına çevrilerek gastrodiplomasi alanında yapılacak yeni çalışmalara öncülük etmesi bekleniyor.
Türk kültürünün en değerli ögelerinden biri olan Türk kahvesinin dünyaya tanıtılmasına da gönül veren Emine Erdoğan’ın; 2015 yılında Antalya’da gerçekleştirilen G20 doruğuna iştirak gösteren First Lady’lere Türk kahvesi ve lokumu ikram etmesi de gastrodiplomasiye verdiği ehemmiyeti destekleyen bir öteki örnek.
2. Kim Yoon – ok – Eski Güney Kore Cumhurbaşkanının Eşi
Ülkesi Güney Kore’nin gastrodiplomasi çalışmalarına liderlik eden First Lady Kim Yoon-ok da Kore mutfağının global alanda tanıtımı için kıymetli projelerin içinde bulunmuştur. Kim Yoon-ok açıklamalarında, mutfağın bir ulusun marka kıymetini temsil ettiğinin altını çizerken Kore hükümetinin en değerli misyonlarından birinin Kore mutfağının global ölçekte tanıtılması olduğuna da vurgu yapmıştır.
Gastrodiplomasinin ulusal marka kıymeti oluşturmada kıymetli katkıları olduğunu düşünen Kim Yoon-ok’un da yer aldığı “Global Hansik Kampanyası” ise Güney Kore’nin gastrodiplomatik alandaki kıymetli çalışmalarından sadece bir adedidir.
2008 yılında Korean Food Expo’da hayata geçirileceği duyurulan kampanya, New York’un en değerli kültür merkezlerinden biri olan Manhattan’da Güney Kore lezzetlerinin yer alacağı bir restoran açmayı hedeflemekteydi. Güney Kore’nin kültürel lezzetlerinin yer alacağı, farklı lisanlarda yemek kitaplarının çıkarılması ise projenin bir öbür basamağını oluşturmaktaydı.
Ne var ki, fizibilite raporunun sonuçlanması ile birlikte projenin uzun vadeli muvaffakiyete ulaşması için eksiklikler olduğuna karar verilmiş ve First Lady Kim Yoon-ok tarafından desteklenen proje bir müddetliğine rafa kaldırılmıştır.
Kim Yoon-ok’un gastrodiplomasi çalışmalarına verilebilecek bir öteki örnek de 2019 yılında Kore Savaşı’na katılan Amerikan gazilerine yemek hazırlamasıdır. Bu proje, Kim Yoon-ok’un hem siyasi münasebetleri güçlendirme hem de Kore mutfak kültürünü dünyaya tanıtma noktasında attığı en kıymetli adımlardan biridir.
3. Máxima – Hollanda Kraliçesi
Hollanda Hükümdarı Willem – Alexander’ın eşi ve Hollanda’nın birinci konsort kraliçesi olan Maxima, ülke genelinde yoksulluğun önlenmesine yönelik çalışmalara liderlik eden First Lady’lerden biri.
Toplumda besin güvenliğinin sağlanmasını ve ülkede yaşayan tüm vatandaşların bundan eşit ölçüde yararlanabilmesini isteyen Máxima, bu hususta öncülük ettiği çalışmaları sürdürmekte ve bu cins projelerin çoğalmasını istediğini sık sık lisana getirmektedir.
4. Michelle Obama – Eski ABD Liderinin Eşi
Amerika Birleşik Devletleri’nin 42. Devlet Bakanı Barack Obama’nın eşi Michelle Obama, ülkesinde First Lady’lik vazifesini üstlendiği periyot boyunca ismi pek çok tesirli projede yer alan bayanlardan…
Michelle Obama önderliğinden gerçekleştirilen ve gastrodiplomatik alanda ses getiren en değerli kampanyalardan biri ise First Lady’nin çocukluk çağı obezitesine karşı başlatmış olduğu Let’s Move hareketi.
Ülkede Tip2 diyabete sahip çocuk sayısını azaltmaya yönelik başlatılan bu kampanya, ebeveynlere çocuklarının besin seçimlerini yapma noktasında yardımcı olmak; okullarda öğlen ortalarında sağlıklı yiyeceklerin bulunmasını ve bu yiyeceklerin bütçe dostu olmasına ihtimam göstermek ve çocukları idmana yönelik teşvik etmek üzere hedefleri içermiştir.
2018 yılında çocukların tüketebileceği tüm besinlerin etiketlerinde obeziteye karşı farkındalık uyandıracak metinlerin yer almasında da 2010 yılında başlatılan Let’s Move projesinin büyük tesiri olmuştur.
Michelle Obama devrinde Amerika Birleşik Devletleri’ni gastrodiplomasi alanında daha güçlü bir pozisyona yükseltmeye yönelik yapılan çalışmalardan bir oburu de eski ABD Dışişleri Bakanı ve First Lady Hillary Clinton’ın da destekçilerinden biri olduğu “Diplomatik Mutfak Ortaklığı” isimli programdır.
2012 yılında ABD Dışişleri Bakanlığı ve James Beard Vakfı’nın ortak çalışmaları ile başlatılan ve ABD^nin mutfak diplomasisinin değerli bir kesimi olan bu programda, 50 Afrikalı siyasi delegenin oluşturduğu ziyaretçi grubu için ülkenin başarılı şefleri; Beyaz Saray mutfağına girerek kültürel lezzetlerden oluşan eşsiz bir menü hazırlamışlardır.
Bu çalışma, Amerika’nın klasik tatlarının dünya ülkelerine tanıtılmasına yönelik yapılan en düzgün teşebbüslerden bir tanesi olmuştur.
5. Olena Zelenska – Ukrayna Cumhurbaşkanının Eşi
Ukrayna Devlet Lideri Vlodimir Zelenski’nin eşi Olena Zelenska da ülkesini gastrodiplomasi alanında muvaffakiyetle temsil eden First Lady’ler ortasında yer alıyor. Okullarda beslenme ıslahatına yönelik projelerde ismi yer alan Olana Zelenska, 1 Eylül 2021 tarihinde yürürlüğe giren yeni besin standartlarının onaylanmasında da kıymetli rol oynamıştır.
Olena Zelenska’nın teşebbüsü ile gerçekleştirilen beslenme ıslahatı ile öncelikli olarak, Ukrayna’da bulunan tüm okullarda yeni bir okul menüsü oluşturulmuştur. CultFood’un en ünlü şeflerinden biri olan Yevgen Klopotenko öncülüğünde geliştirilen bu yeni menüde, hem klâsik Ukrayna mutfağından hem de dünya mutfaklarından farklı lezzetler yer almıştır.
Projenin ismini duyurabilmek ve tüm dünyaya örnek olmasına imkan sağlamak ismine Olena Zelenska ve Yevgen Klopotenko, okul menüsünde yer alan kahvaltılardan birini bir canlı yayında birlikte hazırlayarak izleyicilere sağlıklı ve çeşitli beslenmenin kıymetine yönelik bilgi vermişlerdir.